Zaman öyle hızı geçiyor ki, haftalar adeta gün gibi, günler ise saat...Bu durum her şeyden olduğu gibi, zamandan da bereketin kalktığının bir göstergesi galiba. Sonbahar, hazan mevsimi ne de çabuk bitiverdi. Soğuklar iyice hissedilmeye başladı. Çok şükür bugünlerde mantarlar da oldukça bol… Sizler için bu yazımda mevsim dolayısıyla hem mantar, hem de soba zehirlenmeleri ayrıca donma olayı ve donmalarda ilk yardım hakkında bilgiler vereceğim.   Mantar Zehirlenmesi         Zehirli mantar bitkilerinin yenmesiyle ortaya çıkan, öldürücü olabilen bir gıda zehirlenmesi türüdür. Mantardan zehirlenmenin sebep ve şartları çeşitli olabilir. Öncelikle, bazı kimselerde görülen özel duyarlılık, (midye ve yumurtaya olduğu gibi) mantarlara karşı da tahammülsüzlük yapabilir. Bu gibi zehirlenmeler, birkaç gün içinde iyileşme ile son bulur. Zehirli çayır mantarı (Amanita muscarina) ile zehirlenme çok mühimdir. Kuluçka dönemi kısadır. Mide-barsak bozuklukları, ardından sinir bozuklukları baş gösterir. Bunlar irkilme, sarhoşluk, sayıklama, çırpınma, göz bebeğinin genişlemesi gibi belirtilerdir.           İlk yardım için; eğer mantar yendikten sonra iki saat içinde belirtiler fark edilmişse hastanın midesi yıkanır veya kusturulur. İki saatten fazla zaman geçmişse müshil ve lavmanla bağırsakları boşaltılır. Gecikmiş vakalar genellikle ölümle sonuçlanır.            Mantar zehirlenmelerinden korunmak için, rastgele her mantarı yememeli, mantarları çok iyi tanımalı, mantarlar ve zehirlenmeler konusunda bilgi sahibi olmalıdır. Özellikle kanlıca mantarına çok benzeyen bir mantar çeşidi vardır ki, kopartıldığında kırmızı sıvı çıkmaz. Mantar hakkında bilgi sahibi olmayanlar, bu ayrıntıları fark edemedikleri için zehirlenme tehlikesi yaşamaktadırlar.   Karbon monoksit zehirlenmesi         Soğuk kış günlerinin en sinsi tehlikesi, soba ya da şofben yanması ile meydana gelen karbon monoksit zehirlenmeleridir. Karbon monoksit renksiz, tatsız, kokusuz, yanıcı, zehirli bir gazdır. Duvarlardan bile sızabilir. Vücuda solunum yolu ile girer, vücutta parçalanmaz, solunum yoluyla dışarı atılır.           Karbon monoksit zehirlenmeleri sıklıkla kapalı bir ortamda meydana gelen yanma sırasında olur (bacası çekmeyen şofben, soba, ocak gibi). Ayrıca karbon monoksitin kullanıldığı veya üretildiği iş kollarında da meydana gelebilir.          Solunum yolu ile meydana gelen karbon monoksit zehirlenmelerinde kısa süre içerisinde ilk yardım yapılmazsa, zehirlenmeler ölümle sonlanabilir. Tehlike kaynakları : • Kapalı ortamda meydana gelen yanmalar (açık ocaklar, bacası çekmeyen soba ve şofbenler, bacasız gaz sobaları gibi). • Isıtma amacıyla kullanılan her tür soba ve ocakta (tüp gazlı, linyitli, kok kömürlü v.b.) yanma sırasında oluşur. • Yangın ve patlamalarda çıkan dumanlarda vardır. • Motorların egzoz gazlarında vardır (benzinli motorlarda çok, dizel motorlarında daha az). Özellikle kapalı garaj, park binaları, feribotlar, motor onarım ve bakım atölyeleri bu bakımdan tehlikelidir. Ayrıca: • Yanlış yapılmış ve delik ya da kaçakları olan her tür ısıtma sistemleri, • Açık ocaklar, • Karbon monoksitli gazların üretimi, dağılımı, kullanımı, • Tünel, maden ocağı gibi yerlerdeki yangın ve patlamalar, • Kimya endüstrisinde karbon monoksit kullanılan işlemler, başlıca tehlike kaynaklarıdır.         Etki Şekli; karbon monoksitin zehirli etkisi hemoglobine (Hb) (kanda oksijen taşıyan eritrositlerin (kırmızı kan hücrelerinin içeriğinde bulunan bir madde) oksijene göre çok daha fazla bağlanmasından kaynaklanır. Ortaya çıkan karboksihemoglobin (CO-Hb) kandaki oksijen oranının düşmesine neden olur. Zehirlenme Belirtileri: Hemoglobinin % 20si CO-Hb’ e dönüştükten sonra belirtiler giderek şiddetlenir: • baş ağrısı • baş dönmesi • bulantı, kusma, • kalbin hızlı atması ve kan basıncı yükselmesi, • kulak çınlaması, • dalgınlık, • genel bitkinlik, • duyu bozukluğu, ilgisizlik, • bazen kas krampları, • ciltte kiraz kırmızısı renk, • bilinç kaybı (% 50 CO-Hb oluşumunda), • Ölüm (% 60-70 CO-Hb oluşumunda) Zehirlenme sonrası iyileşmeden sonra işlev bozuklukları da görülebilir, örneğin; • Uyku, bellek bozuklukları, parkinsonizm, • görme ve konuşma bozuklukları, • kalp kaslarında hasar. Solunum yolu ile zehirlenmelerde ilkyardım nasıl olmalıdır? • Hasta temiz havaya çıkarılır ya da cam ve kapı açılarak ortam havalandırılır, • Yaşamsal belirtiler değerlendirilir, • Yarı oturur pozisyonda tutulur, • Bilinç kapalı ise koma pozisyonu verilir, • Tıbbi yardım istenir (112), • İlkyardımcı müdahale sırasında kendini ve çevresini korumak için gerekli önlemleri almalıdır, • Solunumu korumak için maske veya ıslak bez kullanılır, • Elektrik düğmeleri ve diğer elektrikli aletler ve ışıklandırma cihazları kullanılmaz, • Yoğun duman varsa hastayı dışarı çıkarmak için ip kullanılmalıdır, • Derhal itfaiyeye haber verilir (110). Donmalarda İlk Yardım          Kış mevsiminin bir diğer tehlikesi ise şiddetli soğuklar ve donma. Donma olayı, kişinin uzun süre soğukta kalması sonucu oluşan bir durumdur. Soğuğun fiziksel etkisi sonucu oluşan donma olayı, ortamdaki bazı şartlara bağlı olarak çabuklaşabilir. Donmayı çabuklaştıran şartlar arasında ortamın nem oranı, kişinin alkollü oluşu, soğukta kalma süresi, vücudun zayıf olması vb. sayılabilir.          Üşüme ile başlayan donma olayı sırasında kişide baş ağrısı, görme bozukluğu, halsizlik, uyku hali vb. durumlar oluşur. Daha sonra kan dolaşımında bozukluklar meydana gelir. Buna bağlı olarak vücudun bazı organlarında ya da vücudun tamamında katılaşma görülür. Bu duruma donma denir. Donma tanımında da belirtildiği gibi donma olayı vücudun tamamında veya bir kısmında meydana gelmesine göre; genel donmalar, kısmi donmalar olarak iki ayrı gruba ayrılır.           Genel donmalar: Genel donma, kişinin uzun süre soğukta kalmasıyla vücut sıcaklığının düşmesiyle oluşur. Donmak üzere olan kişilerde; Görme bozukluğu, derinin soluklaşması, morarması ve mumsu bir görünüm alması, halsizlik ve uyuşukluk, engellenemeyen uyku isteği, zamanla bilincin kaybolması gibi belirtiler görülür. Donma olayının oluşması durumunda, vakit geçirilmeden ilk yardım uygulamasına geçilmelidir. Bu amaçla yapılması gerekli olan ilk yardım uygulamaları: Donan kişi ani olarak sıcakla temas ettirilmeden serin bir yere yatırılır. Daha sonra üzerindeki giysiler çıkarılarak bir örtü ile örtünmesi sağlanır. Donan hastaya, daha sonra yavaş yavaş masaj ve ovma hareketleri yapılarak ısınması sağlanır. Bu saydığımız ilk yardım uygulamaları yapılırken hastanın uyuması engellenmelidir. Yani donan kişinin uyanık kalması sağlanmalıdır. Hastanın yavaş yavaş artan bir ısıyla ısıtılması sağlanır. Donan hastaya kesinlikle alkol verilmemelidir. Ancak hastaya sıcak içecekler verilerek rahatlaması sağlanabilir. Hasta vakit geçirmeden en yakın sağlık kuruluşuna sevk edilmelidir.            Kısmi donmalar: Kısmi donmalar, vücudun genellikle el, ayak, burun ve kulak gibi uç organlarında görülen bir donmadır. Genel donmalar da vücudun bu uç organlarında donmasıyla başlar. Soğuğun etkisiyle dokulardaki damarların büzülmesi sonucu organlara yeterince kan gidemez. Buna bağlı olarak organlarda duyu azalır. Vücudun uç organlarında renk kaybolur. Bu organlar önce mor renk alır. Daha sonra mumsu renkte bir görünüm oluşur. Uç organlardan el ve ayak parmaklarının donması sırasında şiddetli bir ağrı hissedilir. El ve ayak gibi organlarda şiddetli ağrı duyulmasına karşılık kulak ve burun gibi uç organların donmasında ise ağrı hissedilmez. Kısmi donmalar sırasında uygulanacak ilk yardım kuralları ise şöyledir:           Donmakta olan organda kan dolaşımı bozulduğundan öncelikle donan organ gevşetilerek kan dolaşımının normale dönmesi sağlanır. Bu iş için kişi vücudunun diğer sıcak bölgelerini kullanabilir. Örneğin, donmakta olan parmak uçları koltuk altına alınarak ısıtılabilir. Yine kulak ve burun gibi organlar ise avuç içine alınarak yavaş yavaş ovularak donması önlenebilir. Ayakların donmasında, ayaklar ılık suya batırılmış bir bez ile ovulmalıdır. Daha sonra ayaklar kuru bir fanila ile yavaş yavaş ovulur. Bu işe deri eski rengini alıncaya kadar devam edilir. Hasta en yakın sağlık kuruluşuna ulaştırılır. Donmalarda uyulması gereken kurallardan en önemlilerinden birisi donmakta olan organın kesinlikle ateşe karşı tutulmamasıdır. Donan organın ateşe karşı tutulması sonucunda kangren meydana gelebilir.